Από την μελέτη του Σπυρίδωνα Βλιώρα "Οι Σταγοί / Καλαμπάκα και τα Μετέωρα στην πρώιμη Τουρκοκρατία (κατάληψη / συνθηκολόγηση, νέο τοπωνύμιο, απογραφή 1454/55)"
Μελέτη του φιλολόγου Σπυρίδωνα Βλιώρα *
Ονόματα αρχηγών οικογενειών
Προεισαγωγική παρατήρηση
Ας αναφέρουμε τώρα τα ονόματα των αρχηγών οικογενειών (των πλήρων οικογενειών με αρχηγό κάποιον άντρα ή των οικογενειών των χηρών) της Καλαμπάκας που καταγράφονται στο φορολογικό οθωμανικό κατάστιχο. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής.
α)«Την εποχή αυτή δεν υπάρχουν συγκροτημένα επώνυμα, αλλά οι άνθρωποι ξεχωρίζουν είτε από το πατρικό τους όνομα είτε από κάποιο επαγγελματικό ή άλλο χαρακτηριστικό τους γνώρισμα.»188
β)Τα ονόματα (όπως άλλωστε και όλο το κατάστιχο) είναι γραμμένα στο οθωμανικό τουρκικό αλφάβητο,189 στο οποίο και τα 34 γράμματα που το αποτελούν είναι σύμφωνα, ενώ κάποια απ’ αυτά μπορεί να δηλώνουν και φωνήεντα (ا elif, ه he, ی ye, و vav). Τα υπόλοιπα φωνήεντα δεν γράφονται, αλλά εννοούνται, ωστόσο, όταν ο γραφέας θέλει, μπορεί να τα δηλώσει. Από το γεγονός αυτό πηγάζει και η δυσκολία μεταγραφής των κυρίων ονομάτων που υπάρχουν στο κατάστιχο. «Η ανάγνωση και μεταγραφή των επωνύμων από τα οθωμανικά στα ελληνικά παρουσιάζει δυσκολίες και γι’ αυτό πολλά από αυτά αποδίδονται με δύο ή και τρεις τύπους. Σε αρκετές περιπτώσεις τίθεται ερωτηματικό σε παρένθεση, για να δηλωθεί ότι υπάρχει αμφιβολία για την ορθή μεταγραφή του ονόματος.» 190
188 Βλιώρας 2022 (Παΐσιος), 14, Βλιώρας 2019 (Αρχοντικό), 45.
189 V. Hovhannes Hagopian, Key to the Ottoman-Turkish Conversationgrammar, εκδ. Nutt, 1908, σελ. 185.
190 Νημάς 2018 (απογραφή Χασίων), 92, υποσημείωση 20.
1)Μανόλης Τιρκομασίδης (;),
2)Γιώργης Αργυρός,
3)Δημήτρης Παχυπόδης,
4)Αμιράς Αργυρός,
5)Γιώργης Γερομήτσος (;), ||
6)Γιάννης παπα–Λουκά(ς),
7)Παπα–Θοδωρής,
8)ΓιάννηςΝικηφόρος,
9)Ανδρέας Νικηφόρος,
10)Θοδωρής Μανγαρώνης, ||
11)Νικόλας Νικανδρινός,
12)Χήρα Θοδώρα Γερμανίδη,
13)Μεταξάς Ξένος,
14)Γιάννης Γουλιοντζής,
15)Κώστας Καστροφύλακας191 ||
16)Κομνηνός (;) Καλομπάνος / Καλογιάννος,192
17)Γιώργης Μελαχρινός,
18)Κώστας Κράβαρης,
19)Μανόλης Στέφανος,
20)Μιχάλης Τσαγκαρόπουλος, ||
21)Μιχάλης Κοντόσταβλος,
22)Θοδωρής Μελισσάς,
23)Στέφανος Μυλωνόπουλος,
24)Γιώργης Καστρινός,193
25)Μιχάλης Πρωτόπαπας, ||
26)Μανόλης Πρωτονίκος (;),
27)Κώστας Μάγρος (;),
28)Γιάννης Ανδρώνης,
29)Μιχάλης Κηπουρός,
30)Ανδρίνος Κοντόσταβλος || φύλλο 120b:
31)Θοδωρής Άγγελος,
32)Χήρα Ειρήνη Νικόλα,
33)Μανόλης Ντούρμαχας,
34)παπα–Μιχάλης,
35)Ανδρέας Αρβανίτης, ||
36)Βλάικος Ζώης, 194
37)Θοδωρής Μανόλης,
38)Νίκας Ξένος,
39)Δημήτρης παπα-Θεοδώρου,
40)Γιώργης Ανδρώνης, ||
41)Γιώργης Δημήτρης,
42)Γιώργης Δημήτρης(επανάληψη),195
43)Μιχάλης Βεργάρης»196
44)Δημήτρης Τσαγκαρόπουλος,
45)Τρίτζης Αρβανίτης, || 197
46)παπα–Κομνηνός,
47)Γιώργης Μήτραγης (;),
48)Στέφανος Μήτραγης (;),
49)Γιάννης Μαριανός,
50)Στέφανος Λογοθέτης, ||
51)Αντρώνης / Ανδριώτης Γλωσσίδης,
52)Δημήτρης Αρβανίτης,
53)Μανόλης Νικηφόρος,
54)Κώστας Τρύφωνας,
55)Μιχάλης Σταματάκης, ||
56)Μιχάλης παπα–Στέφανος,
57)Γιάννης Καστροφύλακας,
58)Γιάννης Κιρλιτσώνος (;),
59)Γιώργης παπα-Στέφανος,
60)Μάρκος παπα–Γιάννης,
61)Χήρα Κυράνα Μυλωνόπουλου,
62)Χήρα Μυράνα Μελισσά,
63)Χήρα Ειρήνη Θοδωρή,
64)Χήρα Μαρία Καλογιάννη,
65)Χήρα Θοδώρα Καλογιάννη, ||
66)Χήρα Μαρία παπαδιά,
67)Χήρα Θοδώρα Παχυποδίνα,
68)Χήρα Μαρία Μολίζου,
69)Χήρα Καλή Γλαβά,
70)Χήρα Πορφύρα παπα–Γιάννη, ||
71)Χήρα Φροσύνη Γιώργη Ράφτη,
72)Δήμος Μελίσσης,
73)Δήμος Τιρκαγίζος (;),
74)Μιχάλης Καστρινός,
75)Γιάννος / Πάνος παπα–Μιχάλης, ||
76)Γιάννης Κηπουρός,
77)Δήμος Ράφτης,
78)Μανόλης Βεργάρης,
79)Μιχάλης Νικηφόρος,
80)Δήμος Γιάννης. φύλλο 121a
81)Νικόλας Κράβαρης,
82)Γιάννης Μελαχρινός,
83)Χήρα Φροσύνη Λύκα / Λέκα,
84)Μιχάλης Ράντας (;),
85)Δημήτρης Καλογιάννης, || 198
86)Λύκας / Λέκας Ράφτης,
87)Γιάννης Κολίζος / Φολίζος (;),199
88)Γιώργης Κιρλιτσώνος,
89)Γιώργης Μελίσσης,
90)Δήμος Αγγελιανός.» 200
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
191 Απόγονος κάποιου που είχε το αξίωμα του καστροφύλακα κατά την ύστερη μεσαιωνική περίοδο.
192 Απόγονος του καστροφύλακα Καλοϊωάννη και των γιων του Ἰωάννη και Θεοδώρου;
193 Ίσως λεγόταν Καστρήσιος, από το μεσαιωνικό αξίωμα καστρήσιος / κανστρήσιος (Trapp 2017 (LBG), λήμμα καστρήσιος), που σημαίνει «στρατιωτικός, αποθηκάριος, υπάλληλος στο αυτοκρατορικό δικαστήριο, υπάλληλος σε επισκοπή.» Το όνομα / αξίωμα αυτό απαντάει και αργότερα στην Καλαμπάκα, όπως ο Καλαμπακιώτης αγιογράφος του 17ου αιώνα που υπέγραψε στον ναό του Αγίου Στεφάνου Μετεώρων «Νικολάου ἱερέως καὶ Καστρήσιος ἐκ χώρας Σταγῶν.» Χατζηδάκης Β 1997 (ζωγράφοι), 236.
194 Είναι υποκοριστικό του Βλαδίμηρος (< σλαβικό Владимир / Vladimir < πρωτοσλαβικό *Voldiměrъ (μέγα κυβερνήτης / εξουσιαστής) < *vold– (κυβερνώ, εξουσιάζω) + *-měrъ (μέγας)· πβ. μεσαιωνικόελληνικό όνομα Βαλδίμερος, ρουμανικό όνομα Vlăicuș.
195 «Ο γραμματικός, προφανώς, έκανε λάθος και έγραψε δύο φορές το ίδιο όνομα, γι’ αυτό επισημαίνει με τη λέξη “تكرار) tekrar)” την επανάληψη. Το λάθος αυτό επιβεβαιώνεται στο τέλος, διότι σημειώνονται συνολικά 89 φορολογούμενοι (75 νοικοκυριά και 14 χήρες), ενώ στον πίνακα έχουν καταγραφεί 90 ονόματα.» Νημάς 2018 (απογραφή Χασίων), 92, υποσημείωση 21.
196 Νημάς 2018 (απογραφή Χασίων), 92.
197 Ο Σπανός Κ. 2018 (βαφτιστικά), 27, 182, το θεωρεί υποκοριστικό του Πέτρος (Πετρίτζης) και το συναντά σε χειρόγραφα από τον Τίρναβο (Τρίτζης, 1674) και την Ελασσόνα (Τρίζης, 1592/1593).
198 Απόγονος του καστροφύλακα Καλοϊωάννη και των γιων του Ἰωάννη και Θεοδώρου;
199 Πολύζος; < Πολυζώης.
200 Νημάς 2018 (απογραφή Χασίων), 92.
Η Μελέτη του Σπυρίδωνα Βλιώρα
*Στην παρούσα μελέτη, ο φιλολογος Σπυρίδων Βλιώρας πραγματεύεται την κατάληψη των Σταγών / Καλαμπάκας καθώς και των Μετεωρίτικων μονών από τους οθωμανούς στα τέλη του 14ου αιώνα, αναφέροντας και τη διοικητική, στρατιωτική και θρησκευτική ηγεσία που διαπραγματεύτηκε μαζί τους.
Στη συνέχεια παραθέτει εν συντομία τα γεγονότα μέχρι το 1454, οπότε και πραγματοποιήθηκε μια οθωμανική απογραφή, τα στοιχεία της οποίας παρουσιάζει για τους Σταγούς / Καλαμπάκα και για τα μοναστήρια των Μετεώρων. Τέλος, παραθέτει τις παλαιότερες ετυμολογίες για το τοπωνύμιο Καλαμπάκα.
(In the present study we deal with the occupation of Stagi / Kalabaka as well as the monasteries of Meteora by the Ottomans at the end of the 14th century, mentioning also the administrative, military and religious leadership that negotiated with them. Then we briefly list the events up to 1454, when an Ottoman census was carried out, the data of which we present for Stagi / Kalabaka and for the monasteries of Meteora. Finally, after citing the oldest etymologies for the toponym Kalabaka, we present our own version.)
Για την αντιγραφή - επιμέλεια ανδημοσίευσης
Νίκος Μουτσίκας