Εισήγηση του Ευθύμη Κουφογιάννη, φιλολόγου στο Εθνολογικό συνέδριο που έγινε στην Πύλη Τρικάλων στα πλαίσια του 2ου Καραγκούνικου Ανταμώματος
(Πύλη Τρικάλων, Σεπτέμβριος 2012)



Εισαγωγή – Έτος 1941
Τα Μεγάλα Καλύβια έγραψαν τη δική τους ιστορία κατά τη διάρκεια της ιταλογερμανικής κατοχής (1941-44) με τη συμβολή τους στην Εθνική Αντίσταση εναντίον των κατακτητών. Οι καραγκούνηδες αυτού του χωριού πλήρωσαν σημαντικό φόρο αίματος με νεκρούς και τραυματίες, επιβίωσαν από την πείνα, απέφυγαν τις μαζικές εκτελέσεις αμάχων δείχνοντας πνεύμα ενότητας την κατάλληλη στιγμή, έδωσαν πλήθος αγωνιστών στην Εθνική Αντίσταση.
Ήδη στον ελληνοιταλικό πόλεμο του 1940-41, που προηγήθηκε της Κατοχής, αλλά και στη γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941, τα Μεγάλα Καλύβια είχαν εννιά νεκρούς και εικοσιδύο τραυματίες.

Η κατοχή ξεκινά επίσημα με την κατάληψη της Αθήνας από τα γερμανικά στρατεύματα στις 27 Απριλίου 1941. Τυπικά ολοκληρώνεται ένα μήνα αργότερα με την κατάληψη της Κρήτης. Στις 10 Ιουνίου 1941 η Ελλάδα χωρίζεται σε τρεις κατοχικές ζώνες: τη γερμανική, την ιταλική και τη βουλγαρική. Οι Ιταλοί καταλαμβάνουν τη Θεσσαλία, τη Δυτική Μακεδονία – εκτός από Βέροια, Νάουσα, Έδεσσα και Φλώρινα – την Ήπειρο, την Στερεά Ελλάδα πλην Αττικής, την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες, τα Επτάνησα και το Λασίθι της Κρήτης. Τα Δωδεκάνησα τα κατείχαν ήδη από το 1913.

Οι Ιταλοί εγκαθίστανται στα Τρίκαλα την Κυριακή 15 Ιουνίου 1941. Στα Μεγάλα Καλύβια τους Ιταλούς υποδέχεται ο πρόεδρος της Κοινότητας Δημήτριος Βασ. Καραλής. Ο επικεφαλής των Ιταλών κάνει συστάσεις στους Μεγαλοκαλυβιώτες στην πλατεία του χωριού και ζητάει ειρήνη και συνεργασία. Δεν εγκαθιστά όμως, κάποιο στρατιωτικό φυλάκιο ή φρουρά στα Μεγάλα Καλύβια. Ιταλοί στρατιώτες επισκέπτονται τακτικά στο χωριό με τις τρίκυκλες μηχανές τους για να προμηθευτούν τρόφιμα.

Οι Μεγαλοκαλυβιώτες συνεχίζουν να καλλιεργούν τα κτήματά τους και τις καθημερινές τους ασχολίες. Το καλοκαίρι του 1941 ο αξιωματικός του στρατού Χρίστος Καβράκος με την ιδιότητα του γενικού διευθυντή της Πανελλήνιας Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών και ο νομάρχης Τρικάλων Σάββας Χώτζης απαγορεύουν την ελεύθερη αγοραπωλησία των σιτηρών. Οι γεωργοί, οι μεγαλοπαραγωγοί και οι ιδιοκτήτες αλωνιστικών μηχανών υποχρεώνονται να παραδώσουν τις πλεονάζουσες ποσότητες σίτου στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών.1


Τα μέτρα αποτυγχάνουν, το σιτάρι αρχίζει να λείπει από την αγορά και οι τιμές των αγαθών αρχίζουν να ανεβαίνουν υπερβολικά με αποτέλεσμα να κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση οι μαυραγορίτες. Οι μαυραγορίτες – αυγουλάδες, τραχανολόγοι και ψιλικατζήδες επισκέπτονταν καθημερινά τα χωριά του κάμπου, έδιναν στους χωρικούς λάδι και σαπούνι και έπαιρναν τα σιτηρά τους.2

Στην Κατεχόμενη Ελλάδα αρχίζει να ωριμάζει η ιδέα της Αντίστασης στους Κατακτητές. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1941 ιδρύεται στην Αθήνα ο Ε.Δ.Ε.Σ. (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) με επικεφαλής τον Νικόλαο Πλαστήρα και τον στρατηγό Ναπολέοντα Ζέρβα. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 ιδρύεται το Ε.Α.Μ. (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) από το Κ.Κ.Ε. και άλλα κόμματα. Αυτές ήταν οι δύο κυριότερες αντιστασιακές οργανώσεις που οργανώνουν τον ένοπλο αγώνα εναντίον των κατακτητών κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Οι Μεγαλοκαλυβιώτες οργανώνονται σ’ αυτές τις δύο αντιστασιακές οργανώσεις και συγκροτούν επιτροπές υποστήριξης. Στο ΕΑΜ συμμετέχουν οι δάσκαλοι Αχ. Παπαναστασίου και Βασ. Κατράνας και οι: Κοσμάς Καραλής, Βάιος Ντουμανάς, Ευθ. Παπανικολάου, Θωμάς Παπαχρήστος, Γεώργιος Κατσιούλας, Βασίλειος Παπαντώνης και Γεώργιος Ευάγγ. Μαργαρίτης (Γεωργαλής).

Στον ΕΔΕΣ συμμετέχουν οι: Αλ. Βελέντζας (πρόεδρος), Φ. Καραλής (αντιπρόεδρος), Νικ. Καραλής (Μιμίσος, ταμίας), Νικ. Ζαφείρης, Νικ. Παπαχρήστος, Αθ. Χαχάμης, Βασ. Γιαννόπουλος, Ελευθ. Βαΐτσης και Γεώργ. Κατράνας, μέλη3.

Ο Μεγαλοκαλυβιώτης ιατρός Ιωάννης Δημ. Χιώτης (γεν.1902) που διέμενε στην πόλη των Τρικάλων, συμμετέχει με άλλους συναδέλφους στην τοπική επιτροπή του ΕΑΜ στα Τρίκαλα και παρέχει ιατροφαρμακευτικό υλικό και κάθε είδους στήριξη στην Αντίσταση.

Στην Αθήνα, όπου και διέμεναν, εντάσσονται στο ΕΑΜ ο δικηγόρος Σεραφείμ Νικ. Τριανταφύλλου (γεν.1910) και ο υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών Ιωάννης Κασιώλας (γεν.1912). Στην Αθήνα, επίσης, οργανώνονται στον ΕΔΕΣ ο δικηγόρος Αστέριος Αθ. Σπυρόπουλος (γεν.1905) και ο βενιζελικός απόστρατος Συνταγματάρχης Ευθύμιος Νικ. Αμβράζης (γεν.1888).

Παπανικολάου Τάκης ΕΠΟΝ

Την ίδια εποχή ο 17χρονος Τάκης (Δημήτριος) Παπανικολάου – γιος του γιατρού Φώτη Παπανικολάου και εγγονός του Καρδιτσιώτη πρωτεργάτη του Αγροτικού Κινήματος Δημήτριου Μπούσδρα – και μια ομάδα φίλων του συνομιλήκων αποφασίζουν να προχωρήσουν στην κυκλοφορία δακτυλογραφημένης παράνομης εφημερίδας. Το έντυπο έγινε το δημοσιογραφικό όργανο του αγροτικού τομέα του Θεσσαλικού Ιερού Λόχου, της νεανικής αντιστασιακής οργάνωσης. Νωρίτερα ο Τάκης Παπανικολάου άρχισε την αντιστασιακή δράση του με μια χειρόγραφη σελίδα που έγραφε και τοιχοκολλούσε μόνος του σε κεντρικά σημεία της πόλης των Τρικάλων.

Για την παραγωγή αντιτύπων της εφημερίδας του τοίχου χρησιμοποιούσε καρμπόν τα οποία πετούσαν οι δημόσιες υπηρεσίες. Τα καρμπόν ήταν ένα δυσεύρετο υλικό γι’ αυτό ο Τ. Παπανικολάου παραμόνευε ώρες έξω από την Οικονομική Εφορία Τρικάλων για να πάρει από τα σκουπίδια τα χρησιμοποιημένα καρμπόν. Για την έκδοση όμως, της δακτυλογραφημένης εφημερίδας και της αναπαραγωγής της σε πολλά αντίτυπα χρειάζονταν γραφομηχανή. Η πρώτη γραφομηχανή περιήλθε στα χέρια του Τ. Παπανικολάου και των συνεργατών του με τον εξής τρόπο όπως αφηγείται ο ίδιος: «Το 1941 πρώτο χρόνο της Ιταλικής Κατοχής, Πταισματοδίκης Τρικάλων ήταν κάποιος Γιαννίκας από την Κρανιά Ασπροποτάμου. Ο ένας γιος του Πταισματοδίκη ήταν στενός φίλος (σ.σ. του Τ. Παπανικολάου).


Αφού επισημάνθηκε η ύπαρξη γραφομηχανής στα γραφεία του Πταισματοδικείου που στεγάζονταν στο ισόγειο του Δικαστικού Μεγάρου, καταστρώθηκε το σχέδιο για την κλοπή της χάρη των εκδοτικών αναγκών του Ιερού Λόχου. Πείσθηκε λοιπόν, ο υιός Γιαννίκας να αφήσει ανασφάλιστο το παράθυρο των γραφείων του πατέρα του Πταισματοδίκη. Όπερ κι έγινε και η γραφομηχανή κλάπηκε. Κατά την έξοδό της από το παράθυρο του Πταισματοδικείου η παρέα των νεαρών παραλίγο να γίνει αντιληπτή από Ιταλική περίπολο. Η γραφομηχανή μεταφέρθηκε στα Μεγάλα Καλύβια όπου στήθηκε η εκδοτική επιχείρηση των νεαρών αντιστασιακών. Τα δακτυλογραφημένα φύλλα της παράνομης εφημερίδας μεταφέρονταν στα Τρίκαλα στο βάθος ενός μεγάλου καλαθιού που χρησιμοποιούνταν για ψώνια. Η επιτυχία του εγχειρήματος της κλοπής της γραφομηχανής από το Πταισματοδικείο ενθάρρυνε την ομάδα να επιχειρήσει να προμηθευτεί κι άλλες γραφομηχανές. Επισημάνθηκαν άλλες δύο στο δικηγορικό γραφείο των αδελφών Δημητρίου και Λόλη Μπάρδα που στεγάζονταν στην παραποτάμια οδό Αμαλίας όπου αργότερα λειτούργησε ο κινηματογράφος «Ρεξ». Με αντικλείδι (που έφτιαξε ο Τ. Παπανικολάου) η ομάδα μπήκε στο γραφείο και πήρε αρχικά την μία γραφομηχανή που φορτώθηκε σ’ ένα χειροκίνητο καροτσάκι της εποχής. Αφού τη σκέπασαν με μια λινάτσα που είχαν μαζί τους και ξεκίνησαν να φύγουν. Όταν διαπίστωσαν όμως, ότι επικρατούσε απόλυτη ησυχία επέστρεψαν στο γραφείο και πήραν και την άλλη γραφομηχανή4.

Τέλη Οκτωβρίου του 1941 φτάνουν στα Μεγάλα Καλύβια δύο απεσταλμένοι του Ναπ. Ζέρβα, οι Μανάρας και Καραμπέκος για να συζητήσουν με την τοπική επιτροπή υποστήριξης του ΕΔΕΣ τον τρόπο οργάνωσης της Εθνικής Αντίστασης και της δράσης του Συνδέσμου. Στη συζήτηση λαμβάνει μέρος και ο Τάκης Παπανικολάου από την πλευρά του ΕΑΜ ο οποίος προτείνει να υπάρξει ομοψυχία μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων για το κοινό συμφέρον της χώρας.
Στα Τρίκαλα η δεκαοχτάχρονη Μεγαλοκαλυβιώτισσα Χρύσα Κρανιά συμμετέχει σε ομάδες μαθητριών που συγκεντρώνουν τρόφιμα για τους φυλακισμένους πατριώτες στις Φυλακές Τρικάλων.

Στην Ελλάδα η έλλειψη τροφίμων αρχίζει να γίνεται ορατή καθώς οι κατοχικές αρχές έχουν δεσμεύσει όλες τις παραγόμενες ποσότητες σιτηρών και άλλων καλλιεργειών. Το φάσμα της πείνας άρχισε να πλανιέται απειλητικά κυρίως στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις. Στα Τρίκαλα καθώς ο καιρός περνούσε «η πόλις (ενν. τα Τρίκαλα) πλημμυρίζει από παντός είδους, πάσης ηλικίας και φύλου μαυραγορίτες. Τα χωρία πολιορκούνται. Ο πειρασμός του χρήματος το οποίο αφθόνως σκορπίζουν οι μαυραγορίτες είναι τόσο μεγάλος ώστε κανείς παραγωγός δεν μένει ασυγκίνητος».5


Από τον Νοέμβριο του 1941 μέχρι και το καλοκαίρι του 1942, σχεδόν καθημερινά, καταφθάνουν στα Μεγάλα Καλύβια μαυραγορίτες από τα Τρίκαλα αλλά και με το τρένο από το Βόλο, την Αθήνα, τον Πειραιά και άλλες πόλεις, οι οποίοι πουλούσαν κυρίως είδη ραπτικής, μεταχειρισμένα ρούχα και άλλα μικροαντικείμενα στους Μεγαλοκαλυβιώτες κι έπαιρναν σιτάρι, καλαμπόκι και όσπρια. Η επιδείνωση του καιρού με την «πτώσιν χιόνος εμείωσε την δράσιν των μαυραγοριτών».6 Οι δρόμοι προς τα χωριά κλείνουν από το χιόνι και η αγοραπωλησία των μαυραγοριτών με τους χωρικούς σταματά.


Στην μεγάλη πείνα του χειμώνα του 1941–42 και λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1941 επισκέπτονται τα Μεγάλα Καλύβια αρκετοί Μεγαλοκαλυβιώτες που διέμεναν στην Αθήνα. Φιλοξενήθηκαν στους συγγενείς τους και παρέμειναν μέχρι τον Ιούνιο του 1942 οπότε κι έφυγαν.
Να σημειωθεί ότι, αυτή την χρονική περίοδο, η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου διοργάνωνε καθημερινά συσσίτιο για Μεγαλοκαλυβιώτες και επισκέπτες. Το καθημερινό φαγητό για τους Μεγαλοκαλυβιώτες ήταν η μπομπότα (ψωμί από καλαμποκάλευρο), κουκιά, λάχανα, φασολάδα, μαυρομάτικα φασόλια. Μερικοί άλεσαν και έφτιαξαν ψωμί από λαθίρι (έμοιαζε με τα μπιζέλια), ένα είδος δημητριακού που καλλιεργούνταν για τη διατροφή των ζώων. Οι συνέπειες ήταν ότι μερικοί Μεγαλοκαλυβιώτες έπαθαν σοβαρές μόνιμες βλάβες στα κάτω άκρα.



Έτος 1942
Ο νέος χρόνος αρχίζει με χιόνια και πολλή παγωνιά που κρατάνε αρκετές εβδομάδες.
Τον Ιανουάριο του 1942 ο Τάκης Φ. Παπανικολάου (γεν.1924), κατοπινός δικηγόρος και βουλευτής Τρικάλων, συλλαμβάνεται στα Τρίκαλα και φυλακίζεται από τους Ιταλούς για την αντιστασιακή δράση του. Στις 16 Φεβρουαρίου 1942 συγκροτείται το ένοπλο τμήμα του Ε.Α.Μ., ο Ε.Λ.Α.Σ. (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός). Στη Δυτική Θεσσαλία ο ταγματάρχης Γεώργιος Κωστόπουλος σχηματίζει την πρώτη αντάρτικη ομάδα με τη βοήθεια της τοπικής επιτροπής του ΕΑΜ. Σ’ αυτή συμμετέχει και ο Μεγαλοκαλυβιώτης χωροφύλακας Λεωνίδας (Ηλίας) Δημ. Καραλής (γεν. 1913).


Επίσης, κι άλλοι Μεγαλοκαλυβιώτες συμμετέχουν κι αυτοί στην ένοπλη Αντίσταση. Στον Ε.Λ.Α.Σ. πρώτος εντάσσεται – από την Αθήνα όπου είχε καταφύγει–ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Παναγιώτης Βάγκας (γεν.1919) που ήταν και τραυματίας του ελληνοϊταλικού πολέμου. Κατατάσσεται στο Ιππικό του Μπουκουβάλα και διορίζεται διοικητής του Λόχου Διοίκησης με έδρα τη Λαμία. Η περιοχή της δράσης του εκτείνεται από τη Λαμία μέχρι και τη Δυτική και Ανατολική Θεσσαλία. Αργότερα, ακολουθούν ο αδελφός του Παύλος Βάγκας (γεν. 1924) και ο Γεώργιος Στεφ. Οικονόμου (Σαλέπης), (γεν.1922). Επίσης, μερικές δεκάδες Μεγαλοκαλυβιωτών συγκροτούν το εφεδρικό του ΕΛΑΣ με έδρα το χωριό, που έχει ως βασικό ρόλο την τήρηση της τάξης ενώ βοηθά την Αντίσταση με ποικίλους τρόπους.


Από την άνοιξη του 1942 μέχρι την Απελευθέρωση γίνονται τακτικές ενημερώσεις – για την πορεία του πολέμου και τις ενέργειες της Αντίστασης – και πολιτική καθοδήγηση στους Μεγαλοκαλυβιώτες από μέλη του ΕΑΜ, κυρίως μέσα στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου αλλά και στο Κονάκι και το Δημοτικό σχολείο. Επίσης, η τοπική επιτροπή του ΕΑΜ διοργανώνει τακτικά συνελεύσεις τα βράδια στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου και με τη συμμετοχή πολλών γυναικών.

Οι Ιταλικές Αρχές Κατοχής σκληραίνουν τη στάση τους εξαιτίας της εξάπλωσης της Αντίστασης. Την Κυριακή του Πάσχα, στις 5 Απριλίου 1942, φτάνει στα Μεγάλα Καλύβια λίγο πριν το μεσημέρι ένα απόσπασμα Ιταλών στρατιωτών. Ο επικεφαλής συνταγματάρχης διατάζει να συγκεντρωθούν όλοι οι κάτοικοι στην πλατεία του χωριού. Με τη βοήθεια του διερμηνέα Λάμπρου Μπαμπάνη ανακοινώνει τη διαταγή γενικού αφοπλισμού των κατοίκων και ζητάει από τους Μεγαλοκαλυβιώτες να παραδώσουν ό,τι όπλο κατείχαν. Λίγο μετά το μεσημέρι και αφού συγκεντρώνονται αρκετά όπλα, οι Ιταλοί τα φορτώνουν στα κάρα και τα παίρνουν στα Τρίκαλα.
Στις 2 Ιουνίου 1942 η επιτροπή του άρθρου 3 του νόμου περί δεκάτης, καθόρισε τη μέση στρεμματική απόδοση για τα δημητριακά στο νομό Τρικάλων. Στα Μεγάλα Καλύβια καθορίσθηκε για το σιτάρι και το κριθάρι εξήντα οκάδες ανά στρέμμα και για τη βρώμη πενήντα οκάδες7.
Στις 7 Ιουνίου 1942 δημοσιεύεται πίνακας με τις εκτάσεις που σπάρθηκαν με σιτηρά για κάθε Κοινότητα. Από την Κοινότητα Μεγάλων Καλυβίων δηλώθηκαν 3.894 στρέμματα με σιτάρι, 329 στρέμματα με κριθάρι και 73 στρέμματα με βρώμη.8
 
Στις 12 Ιουνίου 1942 η διοίκηση της κατοχικής μεραρχίας Πινερόλο ανακοινώνει τον τρόπο αλωνισμού των σιτηρών. Μεταξύ άλλων ορίζονται ότι: θα υπάρξουν συγκεκριμένοι τόποι όπου θα μεταφερθεί το θερισμένο σιτάρι, θα γίνει γενικός αλωνισμός και μόνο με αλωνιστικές μηχανές. Την ανακοίνωση υπογράφει ο νομάρχης Τρικάλων Σάββας Χώτζης. Ο αλωνισμός στα Μεγάλα Καλύβια θα αρχίσει στις 18 Ιουνίου 1942 με την αλωνιστική μηχανή του Ε. Παπαϊωάννου.9


Οι Μεγαλοκαλυβιώτες αναλαμβάνουν την υποχρέωση να αποδώσουν το 10% (δεκάτη) των εισοδημάτων τους στους Ιταλούς κατόπιν ελέγχου στα σπίτια και τις αποθήκες τους. Η κάθε Μεγαλοκαλυβιώτικη οικογένεια μεταφέρει η ίδια στα Τρίκαλα τον φόρο που αποφασίστηκε ότι της αναλογούσε. Επίσης, οι Μεγαλοκαλυβιώτες κτηνοτρόφοι υποχρεώνονται να παραδώσουν στις κατοχικές αρχές ποσότητα γάλακτος και μερικά αρνιά και πρόβατα από τα κοπάδια τους.


Στις 30 Ιουλίου 1942 ο στρατηγός Ναπολέοντας Ζέρβας οργανώνει το ένοπλο τμήμα του Ε.Δ.Ε.Σ., τις Ε.Ο.Ε.Α. (Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών) όπου αργότερα συμμετέχουν και Μεγαλοκαλυβιώτες. Αυτοί είναι οι: χωροφύλακες Αχιλλέας Αθ. Καραλής (γεν.1920), (από τον Μάρτιο του 1943 μέχρι τον Οκτώβριο του 1943 που επέστρεψε στο χωριό) και Λεωνίδας Δημ. Καραλής (γεν.1913) – αρχικά εντάχθηκε στην ομάδα Κωστόπουλου και από τον Μάιο του 1943 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1945 στον Ν. Ζέρβα –, ο αξιωματικός Χωροφυλακής Κων/νος Αθ. Πατρίκαλος (γεν.1900) και ο γιος του, αξιωματικός του στρατού, Αθανάσιος Κων. Πατρίκαλος (γεν.1926) που διέμεναν στην Καρδίτσα.

 Επίσης, στις Ε.Ο.Ε.Α. εντάσσονται, από την Αθήνα που διέμεναν, και οι Δημήτριος Βασ. Κεφαλάς (γεν. 1915) και Αχιλλέας Βαΐου Στάμος (γεν. 1919). Ο Δημ. Κεφαλάς που είχε σπουδάσει δάσκαλος προπολεμικά ενώ μετά την Κατοχή κατατάχθηκε στον στρατό, αρχικά εντάχθηκε στο ΕΑΜ αλλά διαφώνησε και κατέφυγε στην Αθήνα, κοντά στον αδελφό του, και από κει πέρασε στους αντάρτες του Ν. Ζέρβα.
Στις αρχές Νοεμβρίου του 1942 καθορίζεται ο φόρος της γεωργικής παραγωγής για όλα τα χωριά. Για τα Μεγάλα Καλύβια καθορίσθηκε στις 5.203.000 δρχ. Το σύνολο της φορολογίας όλων των χωριών ανέρχεται στο ποσό των 144.296.500 δρχ.10.
Έτος 1943

Ντουμανάς Τσεκούρας Μανθάς ΕΑΜ

Στις αρχές του 1943 η δράση των ανταρτών στο Νομό Τρικάλων εντείνεται. Στις 11 Φεβρουαρίου 1943 οι αντάρτες των Χασίων στήνουν ενέδρα σε ιταλικό απόσπασμα κοντά στο χωριό Οξύνεια και το αποδεκατίζουν. Οι Ιταλοί προχωρούν σε αντίποινα. Στις 15 Φεβρουαρίου 1943 στο δευτεριάτικο εβδομαδιαίο παζάρι συλλαμβάνουν αρκετούς ανύποπτους χωρικούς μεταξύ των οποίων και τους Μεγαλοκαλυβιώτες Σωτήρη Ρουσιάκη και Ηλία (Λεωνίδα) Πούλιο. Την ίδια μέρα οδηγούν δεκαέξι απ’ αυτούς στο νεκροταφείο των Τρικάλων στα Κουτσομύλια, και τους εκτελούν ανάμεσά τους και τον δεκαοχτάχρονο Ηλία Πούλιο.11

Στις 23 Φεβρουαρίου 1943 ιδρύεται η Ε.Π.Ο.Ν. (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων) στην οποία συμμετέχουν νέοι ηλικίας 16–22 ετών. Στα Μεγάλα Καλύβια η Ε.Π.Ο.Ν. αποκτά δεκάδες μέλη. Ανάμεσα στα καθήκοντά τους είναι να παρακολουθούν τις κινήσεις των κατακτητών, να συγκεντρώνουν τρόφιμα και εφόδια για τους αντάρτες και να τους οδηγούν από ασφαλή περάσματα κάθε φορά που διέρχονταν το χωριό. Καθημερινά δε, συγκεντρώνονται το βράδυ στην πλατεία, στο Κονάκι και ενημερώνονται για την εξέλιξη του πολέμου και για πολιτικά θέματα από διάφορα έντυπα. Οι υπεύθυνοι της ενημέρωσης στέκονται στον εξώστη του Κονακιού και χρησιμοποιούν ένα χωνί για να ακούγονται.

Στο μεταξύ οι έριδες μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων έχουν πολλαπλασιαστεί. Οι προπολεμικές πολιτικές αντιθέσεις δεν είχαν ξεπεραστεί. Στα τέλη Φεβρουαρίου του 1943 η αντάρτικη ομάδα του ταγματάρχη Γ. Κωστόπουλου αφοπλίζεται στο Βουνέσι (σημ. Μορφοβούνι) της Καρδίτσας από αντάρτες του ΕΛΑΣ. Συλλαμβάνεται και ο ίδιος με τον Στέφανο Σαράφη. Ο Μεγαλοκαλυβιώτης χωροφύλακας Λεωνίδας Καραλής διαφεύγει μαζί με άλλους δύο και τον Μάιο του 1943 περνά στην Ήπειρο όπου εντάσσεται στις ανταρτικές ομάδες του Ν. Ζέρβα.

Από την άλλη η Αντίσταση, με τα πλήγματα των ανταρτών στις Κατοχικές Δυνάμεις, αρχίζει να αποφέρει καρπούς. Το βράδυ της 10ης Μαρτίου 1943 η Ιταλική Κατοχική Φρουρά της Καρδίτσας εγκαταλείπει την πόλη και καταφεύγει στα Τρίκαλα. Στις 11 Μαρτίου 1943 η Καρδίτσας είναι η πρώτη ελεύθερη πόλη της Ευρώπης μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943 που θα έλθουν οι Γερμανοί. Στις 12 Μαρτίου 1943 μπαίνουν στην Καρδίτσα οι πρώτοι έφιπποι αντάρτες μεταξύ των οποίων είναι και ο Μεγαλοκαλυβιώτης Γ. Οικονόμου.

Στο μεταξύ η στάση των ιταλικών Αρχών Κατοχής στα Τρίκαλα σκληραίνει. Στις 17 Μαρτίου 1943 ο ιταλός διοικητής των Τρικάλων εκδίδει διαταγή σύμφωνα με την οποία οι κάτοικοι της πόλης των Τρικάλων απαγορεύεται να βγαίνουν εκτός πόλης ενώ στους χωρικούς επιτρέπεται να εισέρχονται στην πόλη και να πωλούν τα προϊόντα τους αρκεί να μπορούν να αποδείξουν τον τόπο καταγωγής τους.12

Τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, στις 26 Απριλίου 1943, οι Μεγαλοκαλυβιώτες ανεβάζουν στο Δημοτικό Σχολείο το θεατρικό έργο «Γκόλφω» με πρωταγωνιστές τους Σωκρ. Κεφαλά (Τάσος), Κοσμά Καραλή (Γκόλφω), κ.α.
 
Το καλοκαίρι του 1943 οι αντάρτες του ΕΑΜ πυκνώνουν τις εμφανίσεις τους – πάντα βράδυ – στο χωριό. Εφοδιάζονται με τρόφιμα, είδη ρουχισμού και οτιδήποτε άλλο χρήσιμο. Την ίδια εποχή οι αντάρτες μαζί με τους αγρότες δίνουν την επονομαζόμενη Μάχη της Σοδειάς. Ένοπλοι αντάρτες περιφρουρούν το θερισμό των σιτηρών στον δυτικοθεσσαλικό κάμπο για να μην επιτρέψουν στις Δυνάμεις Κατοχής και στα Τάγματα Ασφαλείας να δεσμεύσουν τη σοδειά. Συμβουλεύουν τους αγρότες να θερίζουν κρυφά και να μην αλωνίζουν τα σιτηρά στα μέρη που τους υποδεικνύουν οι Αρχές Κατοχής.


Οι Ιταλοί κατακτητές αποφασίζουν τότε να δράσουν. Με δύο συντάγματα στρατού και με τη βοήθεια αεροπλάνων επιχειρούν να χτυπήσουν τους αντάρτες. Στις 8–9 Ιουνίου 1943 στη Μάχη της Πόρτας (σημ. Πύλη) οι αντάρτες του ΕΛΑΣ νικούν τους Ιταλούς οι οποίοι σε αντίποινα πυρπολούν την Πόρτα και το Μουζάκι.
Στο μεταξύ οι επικεφαλής των αντιστασιακών οργανώσεων σε συνάντησή τους συμφωνούν να ιδρύσουν το Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών. Το κείμενο υπογράφεται στις 5 Ιουλίου 1943 στην Καστανιά Καλαμπάκας και η έδρα του Στρατηγείου ορίζεται το Περτούλι.

Τον Αύγουστο του 1943 συγκροτείται στο Περτούλι η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του ΕΛΑΣ.  Στην πρώτη σειρά των υποψηφίων αξιωματικών συμμετέχει ο Παναγιώτης Βάγκας που αποφοιτά μετά από τέσσερις μήνες. Στη συνέχεια τοποθετείται ως ίλαρχος του ΕΛΑΣ στο Λόχο Στρατηγείου της Λαμίας. Στις 4 Οκτωβρίου 1943 η Σχολή μεταφέρεται στα Λουτρά Σμοκόβου και στις 6 Μαρτίου 1944 στη Ρεντίνα Καρδίτσας.

Στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 οι Ιταλοί υπογράφουν συνθηκολόγηση με τους Δυτικούς συμμάχους οι οποίοι αποβιβάζονται στο Ρίμινι της Ιταλίας και αρχίζουν την καταδίωξη των Γερμανών. Στην Ελλάδα οι Ιταλοί άρχισαν να παραδίδονται στους πρώην συμμάχους τους Γερμανούς. Άλλοι όμως, αντιστάθηκαν και πολέμησαν εναντίον των πρώην συμμάχων τους και άλλοι εντάχθηκαν στις ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1943 η ιταλική μεραρχία Πινερόλο στην περιοχή των Τρικάλων παραδίδεται στον Ε.Λ.Α.Σ. με όλο της τον οπλισμό.
Η Γερμανική Κατοχή στα Μεγάλα Καλύβια (Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 1943)

Οι Γερμανοί μετά τη συνθηκολόγηση των πρώην συμμάχων τους, καταλαμβάνουν όλες τις περιοχές ευθύνης των Ιταλών και τα Τρίκαλα στις 11 Σεπτεμβρίου 1943. Στα Μεγάλα Καλύβια εγκαθιστούν στρατιωτικά φυλάκια κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής. Ένα στην περιοχή Νησί λίγο πιο πάνω από τον παλιό νερόμυλο, κοντά στο σημερινό εργοστάσιο της πρώην ΕΛΒΙΚ με εννιά στρατιώτες, ένα στα όρια του χωριού με το χωριό Στεφανοσαίοι – η σημερινή του ονομασία Δροσερό και ένα προς τη Μαγούλα λίγο πιο πέρα από το ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου. Επίσης, οι Γερμανοί ναρκοθετούν την περιοχή γύρω από τα φυλάκια.
Αξίζει να αναφερθεί, επίσης, ότι οι Μεγαλοκαλυβιώτες προστάτευσαν κάμποσες εβραϊκές οικογένειες των Τρικάλων από το φόβο για διώξεις των Γερμανών και τις φιλοξένησαν για αρκετό καιρό. Η οικογένεια του Στέφανου Ρακοβίτη παρέσχε άσυλο και φρόντισε μέχρι την Απελευθέρωση την εβραϊκή οικογένεια του Συμεών Σαμπά, τρικαλινού εμπόρου.

Από τις 17 Οκτωβρίου 1943 οι Γερμανοί με ορμητήριο τα Τρίκαλα εξαπολύουν μεγάλη επίθεση κατά των ανταρτών στον ορεινό όγκο της Πίνδου που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο πολλών ανταρτών και περισσότερων αμάχων. Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών υποχρεώνουν το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, που ως τότε βρίσκονταν στο Περτούλι, να μετακινηθεί και να εγκατασταθεί στο χωριό Κορυσχάδες της Ευρυτανίας13.

Έτος 1944
Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών εναντίον των ανταρτών συνεχίζονται με την είσοδο του 1944 ενώ μαίνεται η εμφύλια διαμάχη ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ που τελικά με την παρότρυνση των Άγγλων κηρύσσουν προσωρινή ανακωχή μεταξύ τους και στις 29 Φεβρουαρίου 1944 υπογράφουν τη Συμφωνία Πλάκας – Μυρόφυλλου.

Τέλος, τον Μάρτιο του 1944 με διαταγή του Γ. Σιάντου συστήνεται η «Εθνική Πολιτοφυλακή».  Αποστολή της Εθνικής Πολιτοφυλακής είναι από τη μια πλευρά η τήρηση της τάξης, η φροντίδα των κατοίκων των χωριών και η επίλυση των διαφορών τους και από την άλλη ο ένοπλος αγώνας εναντίον των Γερμανών Κατακτητών και των συνεργατών τους, των Ταγμάτων Ασφάλειας και των Τριεψιλιτών που άρπαζαν τη σοδειά των χωρικών και προέβαιναν σε βιαιοπραγίες.
Η Πολιτοφυλακή έχει ως έδρα το Γοργογύρι. Τη στελεχώνουν κυρίως νέοι ανάμεσα στους οποίους είναι και αρκετοί Μεγαλοκαλυβιώτες. Το βράδυ της 12ης Απριλίου – ξημερώματα 13ης Απριλίου 1944 ο Βασίλης Βάγκας με άλλους αντάρτες του ΕΛΑΣ επιτίθεται σε γερμανικό φυλάκιο στο ύψωμα «Παλαιομονάστηρο» μεταξύ Μουζακίου και Μπελετσίου (σημ. Παλαιομονάστηρο).


Από τα Τρίκαλα σπεύδει Γερμανικό απόσπασμα αλλά αποκρούεται από τους αντάρτες. Ο τελικός απολογισμός είναι δώδεκα Γερμανοί νεκροί, δεκατέσσερις τραυματίες και πολλά όπλα ως λάφυρα στα χέρια των ανταρτών οι οποίοι είχαν εννιά τραυματίες.


Ο Βασίλης Βάγκας αφηγείται για κείνο το βράδυ: «Ο 1ος Λόχος του Ι/38 Συντάγματος του Ε.Λ.Α.Σ. όπου ανήκα, έλαβε τη διαταγή να χτυπήσει το φυλάκιο των Γερμανών. Τις προηγούμενες μέρες παρακολουθούσαμε με τα κιάλια τις κινήσεις των Γερμανών που κινούνταν μέσα στα σύρματα. Για να βεβαιωθούμε για τις κινήσεις τους στείλαμε κάποια κορίτσια κοντά στο φυλάκιο δήθεν να μαζέψουν λάχανα.


Επίσης, κάποιο βράδυ παρατηρήσαμε από πού έβγαινε το φεγγάρι και από ποια κατεύθυνση έριχνε το φως του στο φυλάκιο. Αυτό μας βοήθησε στο να σχεδιάσουμε την επίθεση. Δηλαδή επιτεθήκαμε από τη χαράδρα έχοντας το φεγγάρι μπροστά μας ενώ οι Γερμανοί το είχαν στην πλάτη τους. Έτσι μπορούσαμε βλέποντας τις σκιές τους να κινούμαστε χωρίς να μας βλέπουν. Μόλις αρχίσαμε την επίθεση, κάθε Γερμανός που έβγαζε το κεφάλι του για να δει που βρισκόμαστε πυροβολούνταν και σκοτωνόταν. Έτσι σκοτώσαμε όλους τους σκοπούς και προχωρήσαμε μέσα στο φυλάκιο. Υπήρχε μια βαριά σιδερένια πόρτα που ήταν κλειδωμένη. Ο Καραντάου ρίχνει με το αυτόματό του και έπειτα με μια κλωτσιά την ανοίγει. Οι Γερμανοί όμως, είχαν φύγει από γαλαρίες προς τη Ραψίστα (σημ. Γόμφοι) και το Μουζάκι. Πήραμε τα πράγματά τους: όπλα, πυρομαχικά και μπότες. Φορέσαμε τα άρβυλα των Γερμανών και πετάξαμε τα γουρνοτσάρουχα. Στη μάχη αυτή είχαμε μόνο τραυματίες από τις χειροβομβίδες των Γερμανών που ήταν σαν ξύλα και τις πετούσαν μακριά».

 
Στις 17 Απριλίου 1944 - δεύτερη μέρα του Πάσχα - οι Μεγαλοκαλυβιώτες ανεβάζουν στο Δημοτικό Σχολείο το θεατρικό έργο «Εσμέ» με πρωταγωνιστές τους Β. Μανθά, Β. Παπανίκο, Αν. Καραλή, κ.α.

Την ίδια μέρα συμβαίνει ένα ακόμη τραγικό γεγονός για τα Μεγάλα Καλύβια. Το βράδυ της 17ης Απριλίου 1944 – ξημερώματα 18ης Απριλίου - συλλαμβάνεται στο σπίτι του ο τελειόφοιτος μαθητής Γυμνασίου Γεώργιος Λεων. Μουρογιάννης από αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. και εκτελείται κοντά στο Μπαλάνο Μουζακίου.
Στο μεταξύ οι αντιστασιακές πράξεις πολλαπλασιάζονται. Σ’ όλη την Ελλάδα οι αντάρτες από τον Απρίλιο μέχρι και όλο το καλοκαίρι του 1944 καθημερινά ανατινάσσουν το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Τη νύχτα της 25ης/26ης Μαΐου 1944 ομάδα ανταρτών ανατινάσσει τη σιδηροδρομική γραμμή μεταξύ Μεγ. Καλυβίων – Μαγούλας σε δέκα σημεία καταστρέφοντας σιδηροτροχιές μήκους πενήντα μέτρων. Επίσης, κόβονται οι τηλεφωνικές γραμμές. Η διάρκεια αποκλεισμού της σιδηροδρομικής γραμμής κρατά μια ημέρα αφού επισκευάστηκε γρήγορα

14.
Τις επόμενες ημέρες, κατά τις βραδινές ώρες, οι Γερμανοί πυροβολούν από τα φυλάκιά τους στα τυφλά για να παρεμποδίσουν τις κινήσεις των ανταρτών και τις τυχόν επαφές τους με τους Μεγαλοκαλυβιώτες. Στις 3 Ιουνίου 1944, λίγο μετά τη δύση του ήλιου, σκοτώνεται η δεκατετράχρονη Μαρία Στέργ. Χαχάμη, αδελφή του κατοπινού ιερέα Κων/νου Χαχάμη, από αδέσποτη σφαίρα όπλου γερμανού στρατιώτη από το φυλάκιο του Νησιού καθώς διάβαινε τη σιδηροδρομική γραμμή και ενώ βρισκόταν πάνω στο κάρο που επέστρεφε στο χωριό από τα χωράφια γεμάτο χόρτα.


Μαζί, όμως, με τις αντιστασιακές πράξεις πολλαπλασιάζονται και οι έριδες μεταξύ των Ελλήνων. Στις 29 Μαΐου 1944 ο Μεγαλοκαλυβιώτης Ευθύμιος Νικ. Αμβράζης, απόστρατος συνταγματάρχης, πυροβολείται και σκοτώνεται από την ΟΠΛΑ - ένοπλη ομάδα του ΕΑΜ -στη θέση «Δεξαμενή» της Καισαριανής στην Αθήνα.
Στα μέσα Ιουνίου 1944 γερμανικές δυνάμεις από τα Τρίκαλα και την Καρδίτσα κινούνται προς το Ριζοβούνι και την Κρανιά για να πάρουν τη σοδειά. Εκεί συγκρούονται με αντάρτες – ανάμεσά τους και ο Βασίλης Βάγκας – και το αποτέλεσμα είναι να υποχωρήσουν και να αφήσουν πίσω τους νεκρούς, τραυματίες και όπλα.
Τον Ιούνιο του 1944, συλλαμβάνεται στην Αθήνα από τους Γερμανούς ο Μεγαλοκαλυβιώτης δικηγόρος Σεραφείμ Νικ. Τριανταφύλλου, πολιτικός επίτροπος του ΕΑΜ, και οδηγείται στα κρατητήρια της οδού Μέρλιν (κάθετη στην Βασ. Σοφίας, απέναντι από τον Εθνικό Κήπο, όπου βρίσκεται η Γαλλική Πρεσβεία). Στις 30 Ιουνίου 1944 διαφεύγει της προσοχής των Γερμανών και από το αυτοκίνητο που θα τον μετέφερε στον τόπο της εκτέλεσης.

Τελικά όμως, οι Γερμανοί τον βρίσκουν – τριακόσια μέτρα πιο κάτω στην οδό Μηλιώνη 10 στο Κολωνάκι – και τον εκτελούν15. Στο φίλο του Νίκο (τον τρικαλινό ποιητή Νίκο Παππά) γράφει λίγο πριν τον μεταφέρουν στον τόπο της εκτέλεσής του: «Αγαπητέ Νίκο, δεν ξέρω αν το μάθατε πως με κρατάνε στην οδό Μέρλιν. Τίποτε δεν βλέπουμε, ακούμε μόνο το θόρυβο της πόλης σαν από ένα τάφο. Κι όμως Νίκο, μέσα από το σκοτάδι, το βλέπουμε καθαρά το φως που ξεπροβάλλει. Να είσαι στρατιώτης τότε και ποιητής μαζί για να γράψεις τραγούδια. Είμαι απαρηγόρητος που δεν έχω μια βόμβα να ανατινάξω τους Γερμανούς στον αέρα. Όταν πας στα Τρίκαλα, πήγαινε ως το χωριό να χαιρετήσεις τον γέρο μου. Με ιδρώτα με μεγάλωσε και μ’ έφερε μέχρι εδώ. Γειά χαρά Νίκο, δεν ζηλεύω αυτούς που ζούνε, αλλά αυτούς που θα ζήσουνε αύριο σ’ έναν ελεύθερο κόσμο».16


Τον Ιούλιο του 1944 χάνει τη ζωή του ένας ακόμη Μεγαλοκαλυβιώτης. Στις 6 Ιουλίου 1944 η Διοίκηση Χωροφυλακής Γιαννιτσών στη Μακεδονία δέχεται επίθεση από πεντακόσιους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Όσοι χωροφύλακες γλίτωσαν εκτελέστηκαν την άλλη μέρα. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Μεγαλοκαλυβιώτης υπενομωτάρχης – και φοιτητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης – Παναγιώτης Αθ. Τσεκούρας17.

Τον Ιούλιο του 1944 εμφανίζονται στα Μεγάλα Καλύβια μερικοί ένοπλοι ελασίτες, με σκοπό να σκοτώσουν τους Γερμανούς στρατιώτες των φυλακίων όταν θα κατέβαιναν στο χωριό να πάρουν τρόφιμα. Ισχυρίζονταν δε, ότι είχαν αποσπάσει την έγκριση του σχεδίου τους από τον αρχηγό του Ιππικού του ΕΑΜ Μίμη Μπουκουβάλα. Ο δάσκαλος Αχ. Παπαναστασίου και άλλοι της τοπικής επιτροπής του ΕΑΜ προσπαθούν να τους πείσουν να ματαιώσουν το σχέδιό τους για να αποτρέψουν τον θάνατο των Γερμανών και τα επακόλουθα αντίποινα των τελευταίων με ομαδικές εκτελέσεις Μεγαλοκαλυβιωτών.

Αφού αποτυγχάνουν στην προσπάθειά τους καταστρώνουν μαζί με τον πρόεδρο της Κοινότητας Γεώργιο Κατράνα ένα σχέδιο: στέλνουν στο γερμανικό φυλάκιο τον Δημήτριο Απ. Μπανούτσο, κλητήρα της Κοινότητας Μεγάλων Καλυβίων, που τροφοδοτούσε τακτικά τους Γερμανούς στρατιώτες. Αυτός βαστώντας τρόφιμα πλησιάζει στο φυλάκιο του Μύλου και πληροφορεί τους Γερμανούς ότι μερικοί αντάρτες βρίσκονται στο χωριό προτείνοντάς τους συγχρόνως, να μην εμφανισθούν την επόμενη ημέρα στο χωριό.


Οι Γερμανοί συμφώνησαν και οι αντάρτες που είχαν στήσει ενέδρα λίγο έξω από το χωριό – στο πρώτο γεφύρι πριν τη σιδηροδρομική γραμμή, στην περιοχή «πέτρες Παπαγιώργη» – όταν διαπίστωσαν ότι οι Γερμανοί στρατιώτες δεν κατέβηκαν να πάρουν τρόφιμα, έφυγαν τελικά άπρακτοι μετά το μεσημέρι προκαλώντας αισθήματα ανακούφισης στους Μεγαλοκαλυβιώτες.

Τον Ιούλιο του 1944 με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, ιδρύεται το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο της Τύρνας (σημ. Ελάτη). Σκοπός του ήταν ο καταρτισμός προσωρινών δασκάλων για να καλυφθούν οι ανάγκες των 3.500 δημοτικών σχολείων της Ελεύθερης (ορεινής) Ελλάδας. Το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο λειτουργεί από τις 5 Ιουλίου ως τις 20 Οκτωβρίου 1944 με διευθύντρια την παιδαγωγό Ρόζα Ιμβριώτη. Φοιτούν σ’ αυτό 105 σπουδαστές ανάμεσα στους οποίους είναι και η Χρύσα Κρανιά που φτάνει στην Τύρνα με πολλές προφυλάξεις και με τη συνοδεία του Ευθύμιου Κασιώλα.18

Παράλληλα, με το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο που στεγάζεται στο δημοτικό σχολείο της Τύρνας λειτουργεί και πρότυπο δημοτικό σχολείο με τέσσερις τάξεις στο οποίο έκαναν πρακτική άσκηση οι σπουδαστές.19 Η Χρύσα Κρανιά μετά την αποφοίτησή της τον Οκτώβριο του 1944 εργάζεται στο σχολείο της Λαζαρίνας και παράλληλα είναι και γραμματέας της ΕΠΟΝ της ευρύτερης περιοχής.

 
Στο μεταξύ οι μάχες των αντιστασιακών οργανώσεων και των Γερμανών κατακτητών μαίνονται. Οι Μεγαλοκαλυβιώτες συμμετέχουν σ’ αυτές. Στις 17 Αυγούστου 1944 ο Αθανάσιος Κων. Πατρίκαλος παίρνει μέρος στη Μάχη της Μενίνας, στο δρόμο Ιωαννίνων – Ηγουμενίτσας, με τους αντάρτες του Ν. Ζέρβα. Η μάχη είναι νικηφόρα για τους Έλληνες στα χέρια των οποίων πέφτουν πολλά εφόδια αλλά και Γερμανοί αιχμάλωτοι.
Οι Γερμανοί μετά τις ήττες τους σ’ όλα τα πολεμικά μέτωπα της Ευρώπης αρχίζουν να προετοιμάζονται για να εγκαταλείψουν την Ελλάδα. Οι Γερμανοί αρχίζουν να αποχωρούν σταδιακά από τα Τρίκαλα.

Η Απελευθέρωση είναι πλέον γεγονός. Πρώτα, απελευθερώνεται η Αθήνα στις 12 Οκτωβρίου 1944 ενώ τα Τρίκαλα απελευθερώνονται την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 1944. Κατά την αποχώρησή τους, οι Γερμανοί δέχονται τα πυρά των μαχητών του Ε.Λ.Α.Σ. μέχρι τον Σαραντάπορο της Λάρισας. Ο Βασίλης Βάγκας συμμετέχει σ’ αυτή την επιχείρηση με το Ι/38 Σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ. Οι Γερμανοί εγκαταλείπουν την Ελλάδα μέχρι τις 3 Νοεμβρίου 1944 εκτός από μερικές μονάδες που παραμένουν εγκλωβισμένες στην Κρήτη και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου μέχρι τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου τον Μάιο του 1945.

Η είδηση της Απελευθέρωσης γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό από τους Μεγαλοκαλυβιώτες οι οποίοι βλέπουν τους Γερμανούς να εγκαταλείπουν τα φυλάκιά τους στη σιδηροδρομική γραμμή και να φεύγουν από τη γέφυρα των Στεφανοσαίων (σημ. Δροσερό). Αμέσως, συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού πανηγυρίζοντας την Απελευθέρωση ενώ η καμπάνα της εκκλησίας χτυπά αδιάκοπα χαρμόσυνα.

Η Απελευθέρωση των Τρικάλων γιορτάζεται επίσημα το Σάββατο 21 Οκτωβρίου 1944. Οι Μεγαλοκαλυβιώτες δεν θα μπορούσαν να λείψουν απ’ αυτό το πανηγύρι. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, με κάθε μεταφορικό μέσο αλλά και πεζοί κατευθύνονται στην πόλη των Τρικάλων τραγουδώντας. Όπως διαβάζουμε στον Τύπο της εποχής «Μια αφάνταστη συρροή κόσμου απ’ όλα τα χωριά της περιφέρειας με σημαίες, λάβαρα και επιγραφές, πεζοί, καβαλαραίοι και με κάρα κατακλύζουν τους δρόμους και τις πλατείες και ενώνουν τη χαρά τους με τη χαρά του λαού της πόλης. Ολόκληρες ώρες η ατμόσφαιρα δονείται από τα πατριωτικά τραγούδια»20.
Λίγο νωρίτερα, στις 16 Οκτωβρίου 1944 εισέρχονται στα ελεύθερα Ιωάννινα οι πρώτοι αντάρτες του ΕΔΕΣ. μεταξύ των οποίων και οι Μεγαλοκαλυβιώτες Λεωνίδας Καραλής, Κωνσταντίνος Πατρίκαλος, Αθανάσιος Πατρίκαλος, Δημήτριος Κεφαλάς και Αχιλλέας Στάμος. Έπειτα από λίγες ημέρες τους ακολουθούν και οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ.

Επίσης, στις 23 Οκτωβρίου 1944 τμήματα της 1ης Μεραρχίας και ταξιαρχίας του ιππικού του Μπουκουβάλα απελευθερώνουν τη Λάρισα. Την επόμενη ημέρα στην επίσημη εορτή της Απελευθέρωσης της πόλης γίνεται παλλαϊκό συλλαλητήριο όπου συμμετέχει πλήθος κόσμου. Εκφωνούνται ομιλίες από τα στελέχη του ΕΑΜ και από τον Μίμη Μπουκουβάλα και στο τέλος ακολουθεί παρέλαση των ανταρτών με τα όπλα και τα άλογά τους. Ανάμεσά τους βρίσκονται και οι Μεγαλοκαλυβιώτες Παν. Βάγκας, Παύλος Βάγκας, Βασ. Βάγκας και Ευθύμιος Ντουμανάς.
Συνολικά, η ιταλογερμανοβουλγαρική Κατοχή των τρεισήμισι ετών κόστισε στην Ελλάδα 490.000 νεκρούς (οι 260.000 από την πείνα).


Επτά Μεγαλοκαλυβιώτες έχασαν τη ζωή τους την περίοδο της Κατοχής 1941 – 1944 (από τις Δυνάμεις Κατοχής και από τον Ε.Λ.Α.Σ.).
1. Αμβράζης Ευθύμιος του Νικολάου (από ένοπλους Ε.Λ.Α.Σ.), 1888 – 1944.
2. Μουρογιάννης Γεώργιος του Λεωνίδα (από λαϊκό δικαστήριο Ε.Λ.Α.Σ.), 1925 – 1944.
3. Πούλιος Ηλίας (Λεωνίδας) του Ευθυμίου (από τους Ιταλούς), 1925 – 1943.
4. Ρετζιάς Κωνσταντίνος του Αθανασίου (από λαϊκό δικαστήριο Ε.Λ.Α.Σ.), 1906–1943.
5. Τριανταφύλλου Σεραφείμ του Νικολάου (από τους Γερμανούς), 1910–1944.
6. Τσεκούρας Παναγιώτης του Αθανασίου (από ένοπλους Ε.Λ.Α.Σ.), 1912–1944.
7. Χαχάμη Μαρία του Στεργίου (από τους Γερμανούς), 1930 – 1944.


ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΛΑΖΑΡΟΥ ΑΡΣΕΝΙΟΥ, «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», τ. Α’, Β’, Εκδοτική, Λάρισα, 1977.
Γ.Ε.Σ., Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, 6ο Γραφείο.
Γ.Ε.Σ., 1ο Επιτελικό Γραφείο.
ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Β. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ «Ιστορία της Ελληνικής Χωροφυλακής, 1936–1950», τ. Α’.
Δημοτολόγιον της Κοινότητος Μεγάλων Καλυβίων Ν. Τρικάλων (1914).
ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ Κ. ΕΝΕΠΕΚΙΔΗ, «Η Ελληνική Αντίστασις 1941–1944» Όπως αποκαλύπτεται από τα μυστικά αρχεία της Βέρμαχτ εις την Ελλάδα», Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1964.
εφημ. «Αναγέννησις».
εφημ. «Θάρρος».
εφημ. Δήμου Μεγάλων Καλυβίων «Η Επικοινωνία με τους δημότες».
εφημ. «Η Έρευνα».
εφημ. «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», ένθετο «Επτά Ημέρες» (Η Ελλάδα τον 20ο αιώνα, 1940–45), 14/11/1999.
εφημ. «Η Φωνή του ΕΑΜ».
εφημ. «Τρικαλινά Νέα».
ΜΑΡΟΥΛΑΣ ΚΛΙΑΦΑ, Ο θεσμός της Λαϊκής Δικαιοσύνης του ΕΛΑΣ με βάση το αρχείο του Αθ. Τραγανίτη στο «Το Έπος του’40 και η Εθνική Αντίσταση στη Θεσσαλία 1941–44», Πρακτικά 1ου συνεδρίου, Λάρισα, 2002.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόμος ΙΣΤ).
ΜΑΡΟΥΛΑ ΚΛΙΑΦΑ «Τρίκαλα, Από τον Σεϊφουλλάχ ως τον Τσιτσάνη, 1941–1960», τ. Γ’, εκδ. Κέδρος, 2000.
ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΑΘ. ΚΟΥΦΟΓΙΑΝΝΗ, «Η πληθυσμιακή εξέλιξη των Μεγάλων Καλυβίων από την Απελευθέρωση μέχρι σήμερα», εφημ. Δήμου Μεγάλων Καλυβίων, Αύγουστος 2001, αρ. φ. 10.
Μητρώον Αρρένων της Κοινότητος Μεγάλων Καλυβίων Ν. Τρικάλων (1843 – 1938).
Μητρώο γάμων, γεννήσεων, θανάτων του δήμου Μεγάλων Καλυβίων.
ΒΑΓΙΑ ΠΑΠΑΓΚΟΓΚΟΥ, «Ανιχνευτές της Ιστορίας», Αθήνα, 1999.
Πρακτικά συνεδριάσεων Κοινοτικού Συμβουλίου Μεγάλων Καλυβίων.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Π. ΡΕΤΖΙΑ, «Γράμματα Αντιστασιακών», εφ. Η Έρευνα, 9/5/2006.
ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΑΡΑΦΗ, «Ο  Ε.Λ.Α.Σ.», Αθήνα, 1964.
ΑΛΕΞΗ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ, «Καπετάν Μπουκουβάλας, Το αντάρτικο ιππικό της Θεσσαλίας», εκδ. Γ.Χ. Κανελλόπουλος, Αθήνα, 1991.
Στρατολογικά Μητρώα Ν. Τρικάλων.
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΤ. ΧΙΩΤΗ, «Μεγάλα Καλύβια: Ο τόπος μας και ο κόσμος μας», τ. Β’, εκδ. γένεσις, Τρίκαλα, 2005.
Μεγαλοκαλυβιώτες πληροφορητές
1. Βάγκας Βασίλειος (γεν. 1926)
2. Γερογιάννης Ευάγγελος (γεν. 1918)
3. Καραλή Καλλιόπη (συζ. Άγγελου Λιάτου), (γεν. 1924)
4. Καραλής Αχιλλέας (Αθανασίου), (γεν. 1920)
5. Καραλής Παν. Βασίλειος (Λάκης), (γεν. 1928)
6. Καραλής Ιωάννης (Φωτίου), (γεν. 1929)
7. Κασιώλας Γεώργιος (γεν. 1928)
8. Κασιώλας Ευθύμιος (γεν. 1925)
9. Κατράνας Βασίλειος (Κοσμά), (γεν. 1939)
10. Κατσιούλας Σωτήριος (γεν. 1925)
11. Κεφαλά Απ. Βασιλική (συζ. Σωτηρίου Ρουσιάκη), (γεν. 1915)
12. Κουφογιάννης Ευθύμιος (γεν. 1912)
13. Κουφογιάννης Ιωάννης (γεν. 1936)
14. Λιάτος Άγγελος (γεν. 1922)
15. Μανθάς Βασίλειος (γεν. 1926)
16. Μανθάς Θεοδόσιος (γεν. 1925)
17. Μανθάς Σπυρίδων (γεν. 1925)
18. Μουρογιάννης Χαρίλαος (γεν. 1922)
19. Μπίχτα Βασιλική (συζ. Ευθυμίου Μιχ. Κουφογιάννη), (γεν. 1912)
20. Ντουμανάς Ευθύμιος (γεν. 1924)
21. Ντουμανάς Κωνσταντίνος (γεν. 1926)
22. Παπαναστασίου Στέφανος (γεν. 1929)
23. Παπαντώνη Μαρία (συζ. Σωτηρίου Κατσιούλα), (γεν. 1925)
24. Πατρίκαλος Αθανάσιος (Κωνσταντίνου), (γεν. 1926)
25. Πούλιος Βησσαρίων (γεν. 1941)
26. Τσεκούρας Δημήτριος (Βαΐου), (γεν. 1923)
27. Χαχάμης Κωνσταντίνος (ιερέας), (γεν. 1939)



2ο ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΙΚΟ ΑΝΤΑΜΩΜΑ
(Πύλη Τρικάλων, Σεπτέμβριος 2012)

Ευθύμιος Κουφογιάννης,  φιλόλογος