“Μάνα μου η Σμύρνη καίγεται.”
Mια πόλη, που μέσα της κλείνει την τραγική ιστορία του ελληνισμού της Μικρασίας.


Του Ντένη Κονταρίνη

Ένα ακόμη αξιόλογο βιβλίο από αυτά που είχε την καλοσύνη να μου στείλει από την Ελλάδα ο καλός μου φίλος, είναι το βιβλίο της Μαρίας Ηλιού και του Αλέξανδρου Κιτρόεφ με τίτλο, Σμύρνη. Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης. Πρόκειται για έναν ιστορικό περίπατο στις μαύρες εκείνες μέρες του 1922 που σημάδεψαν την ιστορία και το μέλλον της πατρίδας μας. Ενενήντα πέντε χρόνια από εκείνον τον τραγικό Σεπτέμβρη που απόθεσε τον πόνο και την συμφορά ενός λαού πάνω στην ιστορία της πατρίδας μας. Μια τραγωδία που πάντα θα μας πληγώνει.

Η Σμύρνη ήταν μια καθαρά ελληνική πόλη τότε. Οι Έλληνες ήσαν αυτοί που στα χέρια τους κρατούσαν την εμπορική και πολιτιστική ζωή της πόλης. Μιας πόλης, που όποιος την γνώριζε θα μιλούσε με τα πιο όμορφα λόγια γι΄αυτήν.
Κοιτάζω το ηλιοβασίλεμα. Ποτέ δεν αντίκρισε τέτοιο θαυμάσιο θέαμα. Αριστερά, πέρα από τα βουνά, τα Δυο Αδέλφια, βαθυγάλανος ο ουρανός

Αντίκρυ ολοπόρφυρος. Δεξιά, στο βάθος, κατά το Μπουρνόβα, τα πάντα ντύθηκαν με όλες τις αποχρώσεις, από το κίτρινο, το ρόδινο, ως το κατακόκινο. Θεέ μου τι ομορφιά.

Είναι τα λόγια του Γκυστάβ Φλωμπέρ, του Γάλλου συγγραφέα, που τα χάραξε πάνω στα χαρτιά του σαν αντίκρισε για πρώτη φορά τη Σμύρνη καθώς το καράβι πάνω στο οποίο βρισκόταν, έμπαινε στο λιμάνι. Ο Φλωμπέρ, που με το μυθιστόρημά του, Madam Bovary εγκαινίασε μια νέα μορφή στο γαλλικό μυθιστόρημα και γενικά στην λογοτεχνία.

Κι΄είναι αλήθεια ότι η Σμύρνη, σκαρφαλωμένη αμφιθεατρικά στους λόφους, άπλωνε τη σπάνια ομορφιά της σε όποιον είχε την τύχη να βρίσκεται πάνω σ΄ένα πλοίο, που έφτανε στο λιμάνι της.

Σαν έφτανες από τη θάλασσα έβλεπες να απλώνεται αμφιθεατρικά πάνω στο λόφο του Πάγου η όμορφη πόλη της Σμύρνης. Στολισμένη με τα όμορφα αρχοντικά της, με τους κήπους τους, με τα πάρκα της, φάνταζε σαν μα απόκοσμη ομορφιά.
Η Σμύρνη εκείνη την εποχή ήταν μια πάρα πολύ ωραία πόλη. Οι Έλληνες την είχαν στολίσει με την παρουσία τους και μπορεί να πει κανείς ότι στ΄αλήθεια ήταν ντυμένη στα γαλανόλευκα.

Ήταν μια τρανή πολιτεία. Αγκάλιαζε όλο το λιμάνι καθώς απλωνόταν γύρω του. Μετά προχωρούσε προς τα πάνω κι΄απλωνόταν αμφιθεατρικά σε ένα ύψωμα, τον Πάγο όπως τον έλεγαν, που είχε πάνω του τα παλιά τείχη και τα ερείπια μιας κάποτε ακρόπολης.

Μια σπάνια ομορφιά η Σμύρνη εκείνης της εποχής με τα σοκάκια της, τους μαχαλάδες της και με τα δυο της πρόσωπα. Την Ευρωπαϊκή πόλη και την ελληνική. Στη δεξιά πλευρά της ήσαν απλωμένα τα παραθαλάσσια προάστιά της. Το Γκιοζ-Τεπέ, το Καρατάσι, το Κορκαγιαλί, η Καραντίνα. Άλλες εντυπωσιακές εξοχές της Σμύρνης εκείνης της εποχής ήταν ο Μπουρνόβας πνιγμένος στο πράσινο, το Παραδείσι το οποίο βρισκόταν ανάμεσα στα ερείπια ενός υδραγωγείου ρωμαϊκής εποχής, ο Βουτζάς και το περίφημο Κοζαγάκι.

Στ΄αριστερά της πόλης βρίσκονταν αραδιασμένες κάποιες γειτονιές και στην άκρη το χιλιοτραγουδημένο Κορδελιό.
Στην πόλη της Σμύρνης ζούσαν ειρηνικά Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι.

Στις 2 Μαϊου του 1919 μπαίνει στη Σμύρνη ο ελληνικός στρατός.Το τι έγινε κείνη την ημέρα δεν περιγράφεται. Στους δρόμους όλος ο ελληνισμός της πόλης να αγκαλιάζει και να φιλάει τους Έλληνες στρατιώτες. Κείνη την ημέρα η πόλη, είναι γεγονός, πήρε μια καθαρά ελληνική μορφή.

Στην Σμύρνη τότε υπήρχαν σαραντατέσσερις εκκλησιές. Πολλά και τα ιδρύματα με πιο ονομαστά την “Ευσέβεια”, το “Ομήρειο”, την “Ευαγγελική Σχολή”, το “Εθνικό Παρθεναγωγείο”, το “Πανεπιστήμιο” και άλλα,Υπήρχαν αρκετοί για την εποχή εκείνη κινηματογράφοι και πολλά καταστήματα με τα πλέον ονομαστά το “Λούβρο”, το “Ξενόπουλου” και άλλα.

Στα 1733 είχε ιδρυθεί η “Ευαγγελική Σχολή” της Σμύρνης. Η σχολή αυτή, για δύο αιώνες, υπήρξε ο φωτεινός πνευματικός φάρος της Ανατολής και το σημαντικότερο κέντρο εκπαίδευσης της ελληνικής νεολαίας.

Μια από τις ωραιότερες περιοχές της Σμύρνης την περίοδο του '22 ήταν η γειτονιά του Σταθμού. Από τις πιο όμορφες της πόλης. Μεγάλα σπίτια από πελεκημένη πέτρα και μάρμαρο. Σχεδόν ομοιόμορφα όλα τα σπίτια της αστικής τάξης. Μπαλκόνια, στολίδια, σιδερένιες πόρτες. Πλουσιόσπιτα ενός άλλου καιρού. Η πλατεία με τα θεόρατα πλατάνια. Και γεμάτη από τις γραφικές άμαξες με τα άλογα να περιμένουν τους πελάτες.

Στην Ευρωπαϊκή συνοικία, στο Φραγκομαχαλά όπως την ονομάτιζαν υπήρχαν πάρα πολλά καταστήματα το ένα δίπλα στο άλλο όπου μπορούσε κανείς να βρει ό,τι ήθελε.

Μεγάλη εμπορική κίνηση είχε και το λιμάνι της πόλης όπου καθημερινά από το εσωτερικό της Ασίας, φορτωμένα σε καμήλες έφταναν στη Σμύρνη όλα τα προϊόντα του τόπου και με τα καράβια ταξίδευαν σε όλα τα σημεία της γης.
Κατά την Μικρασιατική καταστροφή λειτουργούσαν στη Σμύρνη πέντε ελληνικά θέατρα και κανένα τούρκικο. Στις 20 Αυγούστου του 1922 κι' ενώ οι άτακτοι τοιυ Κεμάλ όδευαν προς την πόλη, δόθηκε στο “Θέατρο Σμύρνης” η τελευταία παράσταση με την Αϊντα του Βέρντι.

Όμως κάποια μέρα η φοβερή είδηση έφτασε στην πόλη.Το μέτωπο έσπασε. Ο στρατός μας υποχωρεί πολεμώντας.
Είχε αρχίσει ο Σεπτέμβρης του 1922 όταν ο τουρκικός στρατός βρέθηκε έξω από την Σμύρνη. Όπως γράφει και ο Θ.Πετσάλης. Οι πρώτοι Τούρκοι είχαν φτάσει μπρος στη Σμύρνη. Δεν τους συγκρατούσε τίποτα. Χυθήκανε μέσα στην πόλη σφάζοντας και αρπάζοντας. Κι΄η τραγωδία για την Ελλάδα άρχιζε.

Χιλιάδες οι Έλληνες Μικρασιάτες που είχαν μαζευτεί στην παραλία της Σμύρνης μήπως και καταφέρουν να φτάσουν με κάποιο μέσο στην πατρίδα για να γλυτώσουν από την σφαγή των Τούρκων του Κεμάλ. Με υπεράνθρωπες προσπάθειες όσα ελληνικά πλεούμενα ήσαν εκεί έκαναν ό,τι μπορούσαν.

Τα ξένα καράβια, τα καράβια του λεγόμενου συμμαχικού στόλου αδιάφορα παρακολουθούσαν την τραγωδία. Κι΄όπως πολύ σωστά γράφει στο βιβλίο του “H Μάστιγα της Ασίας” ο Τζων Χόρτον, πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη, Μιά στο βρόντο οβίδα που θα έσκαγε πάνω από την τουρκική συνοικία θα συγκρατούσε τη θηριωδία των Τούρκων. Μα η οβίδα αυτή δεν ρίχτηκε.Τα συμφέροντα είχαν στομώσει τις μπούκες των κανονιών του πανίσχυρου συμμαχικού στόλου.

Το ξημέρωμα της 17 του Σεπτέμβρη του 1922 βρήκε την όμορφη πόλη της Σμύρνης να είναι όλη σκεπασμένη από μαύρους καπνούς. Κάτω από τους καπνούς καιγόταν ό,τι είχε απομείνει από την πόλη. Καιγόταν η ιστορία της πανέμορφης Σμύρνης. Μιας πόλης που θα έπαιρνε την όψη φαντάσματος σαν θα έφευγαν οι καπνοί. Μιας πόλης που θα έμενε αιώνια στις καρδιές των Ελλήνων.

Ντένης Κονταρίνης





Κράτα το